Čuvanje svijesti o sopstvenom porijeklu

Slava (u hrišćanstvu – krsno ime, krsna slava) je prastari narodni  običaj proslave zaštitnika doma i ognjišta. Među Slovenima, najbolje se održala kod Srba. Srbi su slavu kontinuirano i najduže zadržali, te je prenijeli kroz Hrišćanstvo do današnjih dana.

Najviše pristalica ima vjerovanje da je slava hristijanizovani oblik starog slovenskog praznika posvećenog mitskom pretku porodice, odnosno porodičnim precima uopšte. Slava potiče iz kulta predaka, jednog od najvažnijih praslovenskih kultova. Naime, stari Sloveni su, a Srbi posebno, veoma držali do porodice i odnosa prema precima. Slava je tada (a i danas) upravo održavala vezu sa precima i porijeklom. Slavljenjem, porodice su prenosile kulturno nasleđe sa pokoljenja na pokoljenje i čuvale svijest o sopstvenom porijeklu.

U prilog teorije da krsno ime – slava pripada kultu mrtvih, govori i spremanje koljiva o krsom imenu koje se upotrebljava u kultu mrtvih.

Kult predaka bio je posebno razvijen kod Južnih Slovena, pre svega kod Srba. Gotovo svi srpski običaji u vrijeme Božića i takozvanih nekrštenih dana vezani su za kult predaka, a i krsno ime – slava – kod Srba jeste veliki praznik porodičnog pretka, čuvara i zaštitnika kuće i porodice.

Čvrsto se vjerovalo da pokojnici nastavljaju život poslije smrti, što se ogleda u pogrebnim ritualima kao što su daće. Trećeg, sedmog, dvanaestog i četrdesetog dana poslije smrti pokojnicima su na grob donošeni hrana i piće, kao i posle 6 i 12 meseci. Posebni praznici mrtvih, zadušnice, proslavljani su i na grobovima i po kućama, u rano proljeće i u kasnu jesen. Otuda su i u dan slave predaka kao žrtvu umrlima prilagali hranu i žito, a ova gozba se tako prenijela i do današnjih dana u vidu bogate slavske trpeze, obrednog kolača i slavskog žita.

Najstariji pomen slave u našim krajevima potiče iz 1018. godine. Postoji teorija da su Srbi u vreme pokrštavanja, negdje krajem 9. veka, sam dan masovnog krštenja uzimali kao dan sveca zaštitnika ili je svako pleme usvojilo svog zajedničkog zaštitnika.

Kako je paganski narodni običaj bilo nemoguće iskorjeniti i kod ranih hristijanizovanih Srba, mudri srpski arhiepiskop Sveti Sava je u 13. veku kanonizovao stare narodne običaje i uputio sveštenstvo da ih nasilno i uzaludno ne progone, nego da im daju hrišćansko obilježje. S druge strane, zabranio je svečarske gozbe sa krvnim žrtvama kod crkve; u crkvi se počela vršiti služba svetitelju, a gozbe su se morale obavljati u kući domaćina koji slavi svog zaštitnika kao krsnu slavu. Tako slava stiže u hrišćansko-pravoslavne običaje.

Današnju formu slava konačno je uobličio mitropolit Srbije Mihailo 1862. godine. Danas, pored porodične slave, postoje i crkvene, seoske zavjetine, gradske, slave uduženja i društava, pa čak i stranačke ili zanatlijske slave.

Zasigurno, kroz hristijanizaciju Srba, slava je od paganskih vremena ostala glavni dokaz o porijeklu.

Prikupio i pripremio: Ševo Miroslav

Slave danas

Kako je svaki pravoslavni hram posvećen jednom svetitelju koga na njegov dan slavi kao svoga zaštitnika, tako i porodice tradicionalno slave svog odabranog svetitelja koji je njihov zaštitnik, zastupnik i tumač molitvi pred Gospodom.  One ga poštuju i sa koljena na koljeno, sa oca na sina, svake godine slave za napredak i sreću svoga doma. To se naziva KRSNIM IMENOM ili SLAVOM. Važilo je, da su nekada davno na taj dan, kršteni preci te porodice ili da se desila neka druga radost (možda izbegla neka velika nesreća).

Slava nije samo običaj, nego i sveti dan, dan veličanja svetitelja i njegove zaštitničke moći. Srbi su jedini narod koji su očuvali i slave slavu.

Od oko stotinu slava najveći broja slavi: svetog Nikolu, Đurđevdan, Aranđelovdan, svetog Jovana, Mitrovdan, svetu Petku… 

Pored krsne slave mnoge porodice prislužuju (poslužuju) ili, kako se u našem kraju često kaže SPOMINJU, tj. nešto skromnije proslavljaju neki drugi sveti dan. Te prislavice su često povezane, npr. oni koji slave Đurđevdan često prislužuju Đurđic, radi zdravlja i napredka se često spominju sveta Petka i sveti Sisoje.

Krsna slava je za našeg čovjeka velika svetinja u koju se nekada kunu. Prenosi se sa koljena na koljeno, a u stara vremena je važilo da sinovi ne slave sve dok im je otac živ. Za prenošenje slave sa koljena na koljeno su vezani brojni običaji koji se od kraja do kraja razlikuju.

Za krsno ime se domaćin posebno potrudi oko pripreme gozbe – sprema najbolju hranu i iznosi najbolje piće. Rodbina, kumovi i prijatelji ovom prilikom iskazuju veliko poštovanje i čast. Na slavi se obično ljudi po dolasku obraćaju pozdravom. „Pomoz’ Bog, srećna vam slava! Mnogo godina u zdravlju i veselju slavili!“

Pored zapaljene voštanice, prislužnog kandila i ikone svetitelja, pored slavskog kolača i koljiva (žita) okađenog miomirisom tamjana Srbi su kroz vijekove utvrđivali i opstajali u svojoj pravoslavnoj vjeri.

Sam knez Lazar, uoči bitke na Kosovu, nije propustio da slavi slavu. Ona se slavila i u vrijeme ratova, u rovovima, pa i u samim bitkama.

U istočnoj Bosni posebnu ulogu na slavi ima porodični kum koji domaćina daruje dobrom rakijom uz poruku: „Kume mili, primi poštenje“. Kum naravno prihvata, zahvaljuje se i obično uzvraća rakijom. Bitno je istaći da „poštenje“, najčešće u vidu pletare rakije kruži od gosta do gosta i iz poštovanja prema pružaocu se ne odbija.

Ako slava padne na srijedu ili petak, ili ako je slava u vrijeme posta obavezno se priprema posna trpeza. U našem kraju, pored dodatnih gurmanskih dodataka, se može slavski ručak opredijeliti na tri osnovna jela: supu, sarmu i pečenje (ili ribu). Posnu slavu redovno prati i gnječeni pasulj.

Slave je spremao i sprema svako prema svojoj mogućnosti. Nekada, a često i danas, se slavilo i po tri dana. Priliku za druženje i boravak zajedno bliže rodbine treba koristiti, ali treba izbjeći pojavu da slava postane prilika za pretjerivanje i neumjerenost u jelu i piću ili da se sprevrgne u neko drugo ruglo.

Treba nastojati da slavski obred uz okretanje slavskog kolača, molitve i zdravice, slavske pjesme i besjede o svetitelju veličaju svečarski i duhovni vid slave.

Za razliku od Svetog Save, koji je vjernicima SPC ponudio spisak pravoslavnih svetaca u zamjenu za mnogobožačkog paganskog Boga ili zaštitnika doma, poglavari ostalih pravoslavnih crkava to nisu učinili. I tako je kod njih krsno ime prevedeno u imendan, kao lični praznik svakog vejrnika.

Slava, tradicionalni srpski običaj je odlukom Međuvladinog komiteta u Parizu za nematerijalnu kulturnu baštinu uvrštena na UNESCO listu. Više o tome možete pročitati u prilogu SRPSKA SLAVA NA UNESCO LISTI

Slave danas po motivima knjige Momčila Spasojevića – Običaji u Srba, priredio Miodrag Kondić